De voorbereidingen voor het PurNatur-abonnement schieten goed op.
Ik ben nu bezig met de serie over granen, graanbereidingen en alles wat ermee verband houdt. Dat is een zeer omstreden materie en het raakt veel mensen persoonlijk als er iets (slecht) wordt gezegd over granen voor menselijke voeding. Daarom is het soms interessant om er de geschiedenis bij te halen.
In 1890 bakten vrouwen thuis meer dan 80 procent van het brood, en het was bruin, niet-gestandaardiseerd. Wanneer werd brood wit?
Brood is altijd een politiek onderwerp geweest. Eigenlijk moeten we al teruggaan naar het “Brood-Rijk”, Rome. Voor de Romeinen hielp het bij het definiëren van klasse; wit brood was voor aristocraten, terwijl de donkerbruine broden voor de armen waren. Later eisten Jacobijnse radicalen witbrood op voor de massa, terwijl broodrellen een voortdurend thema zijn geweest van populistische opstanden. Maar de politieke betekenis van de staf van het leven veranderde aan het begin van de twintigste eeuw, zoals Aaron Bobrow-Strain, die later het boek White Bread schreef, in een artikel uit 2007 uitlegde.
In 1890, schrijft hij, bakten vrouwen thuis meer dan 80 procent van het brood, en dat was bruin, niet-gestandaardiseerd. Nog geen veertig jaar later produceerden commerciële bakkerijen 94 procent van het brood dat de mensen aten, en het was een schaamteloos industrieel product geworden.
“In een tijd die geobsedeerd was door zorgen over zuiverheid, hygiëne en sanitaire voorzieningen, werden de nieuwe broden ontworpen om er gestroomlijnd, sprankelend schoon en witter dan wit uit te zien”, schrijft Bobrow-Strain.
“Agrarische romantici en tegenstanders van de werkgelegenheid voor vrouwen rouwden om de huiselijke bruine broden die moeders op houtkachels bakten.”
Zelfs vóór deze industrialisatie van het bakken had witte bloem zijn critici gehad, oa van William Sylvester Graham. Nu waarschuwden voedingsdeskundigen ervoor dat witbrood, in de woorden van een arts, ‘zo schoon was, dat een meelworm er bij gebrek aan voeding niet van kan leven.’ Of, zoals dokter en radiopresentator P.L. Clark zei tegen zijn toehoorders: ‘hoe witter je brood, hoe eerder jouw dood.’
Bobrow-Strain schrijft dat dit verzet zijn kracht ontleende aan een verscheidenheid aan culturele stromingen. Dieetschrijver Alfred W. McCann waarschuwde voor ‘rassenzelfmoord op kolossale schaal’, aangezien blanke Europeanen en Amerikanen volle granen schuwden, terwijl ‘Hottentotten’ en ‘Oosterlingen’ hun dieet van gezond, ongeraffineerd voedsel behielden.
Naast witte bloem stoorde de onontkoombaar biologische aard van het maken van brood sommige critici, waaronder voorstanders van matigheid die het fermentatieproces verontrustend vonden. In hun boek Uncooked Foods and How to Use Them uit 1905 schreven het echtpaar Eugene en Mollie Griswold dat (het traditionele) zuurdeeg een ernstige schending was van de zuiverheid van het voedsel.” De kritiek op wit brood kwam van alle kanten. Uiteindelijk konden de broodfabrikanten een deel van de zorgen van hun critici compenseren. In de jaren veertig begonnen ze witbrood te verrijken met vitamines en mineralen, en een paar decennia later ontdekten ze hoe ze volkorenbrood in industriële stijl konden maken. (met toevoeging van veel extra gluten)
Ondertussen veranderde de oppositie tegen fabrieksbrood in de progressieve voedselbeweging onder leiding van schrijvers als Michael Pollan en Marion Nestle. Ondanks alle verontrustende of verkeerd gerichte argumenten aan het begin van de twintigste eeuw hadden deze critici iets wat hun moderne tegenhangers grotendeels verloren hebben: een expliciet politieke visie. Waar ze opriepen tot boycots en nieuwe regelgeving voor industriële voedselproducenten, spreekt de populaire voedselschrijver vandaag de dag bijna altijd “u aan als een actieve consument en een passieve burger die alleen verandering teweegbrengt door middel van aankopen of andere voorzieningen.” Want het zijn de gebruikers zelf die de keuze maken. Niemand verplicht je om brood of granen te eten en zo deel te nemen aan een voeding-politiek spel.
Er is veel te zeggen over granen, in het bijzonder over tarwe en zijn opiaatachtige peptiden, die verantwoordelijk zijn voor de populariteit van brood als een ‘troostmaaltijd’, en indicatief zijn voor de narcotische eigenschappen van tarwe. Er is een sterk argument dat de agrarische revolutie werd versneld door milieu-eisen en de menselijke vindingrijkheid, maar ook door de verslavende eigenschappen van psychoactieve peptiden in de granen zelf.
Een interessant voorbeeld van het verslavend potentieel van tarwe heeft betrekking op het Romeinse leger. Het Romeinse Rijk was ooit bekend als het ‘TarweRijk’, waarbij soldaten werden betaald in tarwe. De hele oorlogsmachine van Rome, en zijn enorme uitbreiding, was gebaseerd op de beschikbaarheid van tarwe. Forten waren eigenlijk graanschuren, die een graanwaarde van een jaar hadden om belegeringen van hun vijanden te verduren. Historici beschrijven dat de bestraffing van soldaten was dat ze geen tarwe-rantsoenen meer kregen en in plaats daarvan gerst kregen.
